Derivaten spelen een belangrijke rol bij de beleggingsstrategie van pensioenfondsen. Pensioenfondsen mogen deze gebruiken om risico’s af te dekken, met name het renterisico door middel van rentederivaten, maar ook valutarisico. Voor de bescherming van de Nederlandse pensioenen zijn ze belangrijk en effectief gebleken.

Gezien de rol die andere typen derivaten (vooral credit default swaps) hebben gespeeld tijdens de financiële crisis van 2008, moeten meer en meer derivatentransacties nu via een centrale tegenpartij ('central clearing') lopen om zo de markt overzichtelijk te maken. Op Europees niveau vormt de EMIR-Verordening de basis van deze regels.

Pensioenfondsen zijn vanaf juni 2023 verplicht om OTC-derivaattransacties centraal af te wikkelen via een clearinghuis. Daarbij moet cash in plaats van staatsobligaties worden gestort als onderpand, wat leidt tot hogere kosten en grotere liquiditeitsrisico’s voor pensioenfondsen.

De Pensioenfederatie wil dat er een oplossing komt voor de liquiditeitsrisico’s van cash onderpand. De Europese Commissie heeft hiervoor een werkgroep in het leven geroepen, waar ook Nederlandse pensioenuitvoerders aan deelnemen. Via PensionsEurope hebben we in 2022 een consultatiereactie gegeven over central clearing.

Ook de kapitaaleisen van banken vormen onderdeel van deze problematiek, aangezien hoge eisen voor het voor banken 'te duur' kan maken om bepaalde typen derivaten aan te bieden. De Europese regels hiervoor ('CRD' en 'CRR') zijn in 2019 nog herzien, maar er liggen nog meer aanpassingen in het verschiet.

In december 2022 heeft de Europese Commissie voorstellen gepresenteerd om clearingregels binnen de EMIR-verordening aan te passen. De Europese Commissie wil dat meer clearing plaatsvindt binnen de EU. De Pensioenfederatie verzet zich tegen gedwongen winkelnering en spreekt zich uit voor vrijheid bij de keuze van een centrale tegenpartij.

Inzet Pensioenfederatie

Pensioendeelnemers moeten beschermd worden tegen de zeer hoge kosten van centrale clearing van derivatentransacties, in het bijzonder de verplichting om cash als onderpand te storten. Een technische oplossing is nodig om fondsen zonder de kosten van cash onderpand op Central Counterparties aan te sluiten.

De Pensioenfederatie heeft begrip voor de vereiste dat pensioenfondsen en andere marktpartijen in staat moeten zijn bij een EU centrale tegenpartij te kunnen clearen. Daarom ondersteunen wij het principe van het hebben van een account bij een EU centrale tegenpartij. De Commissie wil echter ook dat een minimum percentage van de transacties verplicht bij de EU centrale tegenpartij gecleard moet worden. Dit leidt tot een gedwongen winkelnering, waarbij pensioenfondsen niet meer kunnen kiezen voor de beste marktvoorwaarden. Daar verzet de Pensioenfederatie zich tegen. Zie hier ons position paper.

In 2018 is de MiFID II-richtlijn (Markets in Financial Instruments Directive) in werking getreden. MiFID bevat regels voor beleggingsmaatschappijen, banken en gereguleerde markten die hen toestaan beleggingsdiensten in Europa aan te bieden. Ook pensioenfondsen vallen onder het bereik van de richtlijn, omdat zij worden beschouwd als professionele beleggers.

Met MiFID II wil de Europese Commissie het concurrentievermogen op de Europese financiële markten verbeteren door het creëren van één Europese markt voor beleggingsdiensten en
-activiteiten. Strengere regelgeving voor beleggingsondernemingen en handelsplatformen moet ervoor zorgen dat de markten efficiënter en transparanter worden, en beleggers beter worden beschermd. Daarnaast wordt de rol van de toezichthouders versterkt. Dit alles naar aanleiding van de wereldwijde financiële crisis die in 2008 begon.

Inzet Pensioenfederatie

De inzet van de Pensioenfederatie is erop gericht om de kosten voor de fondsen zo laag mogelijk te houden. Immers, iedere kostenstijging gaat ten koste van het pensioenresultaat van de deelnemer. In de praktijk moet nog gaan blijken hoe groot deze kostenstijging zal zijn op de langere termijn.

De Capital Markets Union (CMU) is een plan van de Europese Commissie om de Europese kapitaalmarkten te integreren en te verdiepen. Dankzij diepere kapitaalmarkten krijgen Europese bedrijven dan meer keuze uit financieringsbronnen en een betere toegang tot financiering.

Daarmee wil de Europese Commissie de Europese economische groei stimuleren en de Eurozone stabieler maken. Het gaat in het bijzonder om het bevorderen van alternatieve financieringsbronnen en meer mogelijkheden voor consumenten, institutionele beleggers en bedrijven (met name het MKB en start-ups) om geld aan te trekken, bijvoorbeeld door venture capital en crowd-funding. Voor kapitaalverschaffers, zoals pensioenfondsen, moet het makkelijker worden om grensoverschrijdend binnen de EU te investeren.

De eerste fase van het project liep van 2014 tot en met 2019. In 2020 heeft de Europese Commissie een nieuw actieplan gepubliceerd met voorstellen om de kapitaalmarktunie te versterken. Kapitaalgedekte pensioenen zijn niet alleen van belang voor een financieel gezonde oude dag, maar ook de verdere ontwikkeling van kapitaalmarkten in Europa. De Europese Commissie doet daarom aanbevelingen om pensioensparen te stimuleren in landen waar nu nog vooral wordt geleund om omslagfinanciering. Daarbij blijft de soevereiniteit van lidstaten op het gebied van pensioenen onaangetast.

De Europese Commissie gaat drie concrete acties ondernemen:

• Het inrichten van een Europees 'pension dashboard' met daarin informatie over de dekking en toereikendheid (adequacy) van pensioenen per lidstaat, om lidstaten waar nodig aan te sporen om meer te sparen.
• De verdere ontwikkeling van nationale pensioenregisters - vergelijkbaar met het Nederlandse – die in veel andere landen nog ontbreken. Dit moet op termijn hun pensioenopbouw in de 1e, 2e en 3e pijler zichtbaar maken en biedt een extra stimulans voor het verder bouwen aan een grensoverschrijdend Europees pensioenregister.
• Het onderzoeken van best practices voor automatische deelname in tweede pijlerpensioenen in Europa, om het gebrek aan pensioensparen in andere lidstaten aan te pakken. In veel landen ontbreekt de mogelijkheid tot een verplicht pensioensysteem, en kan auto-enrolment een goed alternatief bieden. Toch zal dit ook mooie kans bieden om het Nederlandse stelsel, met hoge participatiegraad én hoge pensioenen, als best practice te positioneren in Europees beleid.

Naast deze pensioenonderwerpen doet de Europese Commissie ook voorstellen op andere terreinen die voor de Nederlandse pensioenpartijen van belang zijn, waaronder:

• • De verbetering van fiscale procedures in lidstaten die strekken tot versnelde teruggave van bronbelasting, of zelfs vrijstelling aan de bron.
  • Verdere harmonisatie ter bevordering faillissementsrechtelijke procedures in de lidstaten om onzekerheden bij grensoverschrijdend investeren te verminderen.
  • Een publiek platform voor informatie over bedrijven moet alle relevante financiële én niet-financiële (ESG) informatie bijeenbrengen voor investeerders.

Inzet Pensioenfederatie

De Pensioenfederatie verwelkomt de nadrukkelijke aandacht die pensioenen in het actieplan hebben gekregen. Het is verheugend te zien dat in het rapport de aanbevelingen terugkomen die de Pensioenfederatie heeft gedaan in de aanloop naar het actieplan.

De Europese Commissie zal de genoemde initiatieven over de komende jaren uitwerken. De Pensioenfederatie zal nauw betrokken blijven om Nederlandse expertise te leveren.

In december 2022 is een nieuwe verordening over digitale operationele weerbaarheid voor financiële instellingen (DORA) gepubliceerd.  Deze verordening brengt minimumvereisten voor digitale weerbaarheid voor financiële instellingen en stelt regels om de digitale risico’s bij uitbestedingspartijen beter te beheersen. Ook pensioenfondsen moeten voor 17 januari 2025 aan de vereisten voldoen.

Lagere regelgeving wordt nog ontwikkeld. De Europese toezichthouders consulteerden in de zomer van 2023 een eerste set concept-lagere regelgeving. Zie onze consultatiereactie hier.

Inzet Pensioenfederatie

De Pensioenfederatie reageerde op het voorstel met een position paper. De Pensioenfederatie herkent zich in de geest van de verordening. Samen met De Nederlandsche Bank heeft de pensioensector de afgelopen jaren grote stappen gezet om aan internationale standaarden en aanbevelingen op het gebied van informatiebeveiliging te voldoen. De impact van de verordening lijkt dan ook beperkt, gegeven het relatief hoge niveau van informatiebeveiliging van de Nederlandse pensioensector. Toch kan DORA tot nieuwe vereisten gaan leiden.

De Pensioenfederatie is met regelgevers en toezichthouders in gesprek voor werkbare en doeltreffende toepassing van de DORA. En het helpt haar leden bij (samenwerking bij) implementatie van de nieuwe vereisten.

In juni 2023 heeft de Europese Commissie een voorstel gepubliceerd voor een Financial Data Access Verordening. Binnen de gedachte van ‘open finance’ verplicht deze verordening financiële instellingen om klantgegevens beschikbaar te stellen aan derde partijen, als de klant dat wil. Datadeling zou kunnen bijdragen aan betere financiële producten. Banken delen nu al verplicht betalingsdata volgens de Payment Service Directive (PSD2).  

Het delen van pensioendata kan deelnemers helpen om een volledig overzicht te krijgen van hun persoonlijk vermogen. Als pensioenfondsen meer financiële data ontvangen, kunnen ze betere keuzebegeleiding geven, bijvoorbeeld rondom het ‘bedrag ineens’. De Pensioenfederatie steunt daarom het principe van het open finance framework, als aan de nodige waarborgen wordt voldaan. Datadeling zou mogelijk moeten zijn via het Nederlandse pensioenregister. Zie ons position paper hier.

In juli 2022 reageerde de Pensioenfederatie op een consultatie van de Europese Commissie. In november 2022 reageerde de Pensioenfederatie op het discussion paper Data Mobility and the Financial Sector van AFM en DNB. In oktober 2022 heeft een Europese Expertgroep over open finance een rapport uitgebracht. En in januari 2023 bracht de Pensioenfederatie een uitgebreid position paper uit.