Derivaten spelen een belangrijke rol bij de beleggingsstrategie van pensioenfondsen. Pensioenfondsen mogen deze gebruiken om risico’s af te dekken, met name het renterisico door middel van rentederivaten, maar ook valutarisico. Voor de bescherming van de Nederlandse pensioenen zijn ze belangrijk en effectief gebleken.

Gezien de rol die andere typen derivaten (vooral credit default swaps) hebben gespeeld tijdens de financiële crisis van 2008, moeten meer en meer derivatentransacties nu via een centrale tegenpartij ('central clearing') lopen om zo de markt overzichtelijk te maken. Op Europees niveau vormt de EMIR-Verordening de basis van deze regels.

Pensioenfondsen zijn momenteel tijdelijk uitgezonderd van de verplichting om OTC-derivaattransacties centraal af te wikkelen via een clearinghuis. Het centraal afwikkelen van dergelijke transacties, waarbij cash in plaats van staatsobligaties moeten worden gestort als onderpand, leidt namelijk tot hogere kosten en grotere liquiditeitsrisico’s voor pensioenfondsen. De vrijstelling geldt tot en met de zomer van 2023 en kan daarna niet meer verlengd worden.

Die tijd dient gebruikt te worden om ervoor te zorgen dat er een oplossing komt voor de liquiditeitsrisico’s van cash onderpand. De Europese Commissie heeft hiervoor een werkgroep in het leven geroepen, waar ook Nederlandse pensioenuitvoerders aan deelnemen. Via PensionsEurope hebben we in 2022 een consultatiereactie gegeven over central clearing.

Ook de kapitaaleisen van banken vormen onderdeel van deze problematiek, aangezien hoge eisen voor het voor banken 'te duur' kan maken om bepaalde typen derivaten aan te bieden. De Europese regels hiervoor ('CRD' en 'CRR') zijn in 2019 nog herzien, maar er liggen nog meer aanpassingen in het verschiet.

Inzet Pensioenfederatie

De Pensioenfederatie is tevreden met de vrijstelling, maar erkent tegelijkertijd dat dit slechts een tijdelijke oplossing is. Een belangrijke voorwaarde voor een structurele oplossing is dat deze te allen tijde betrouwbaar moet zijn en niet in een crisissituatie toch dwingt om effecten te gaan verkopen tegen lage prijzen ('fire sale'). Pensioendeelnemers moeten beschermd worden tegen de zeer hoge kosten van centrale clearing van derivatentransacties, in het bijzonder de verplichting om cash als onderpand te storten. Pensioenfondsen moeten worden uitgesloten van de clearingverplichting totdat markpartijen een technische oplossing hebben gevonden om fondsen zonder de kosten van cash onderpand op Central Counterparties aan te sluiten.

Met ingang van 2018 is de MiFID II-richtlijn (Markets in Financial Instruments Directive) in werking getreden. MiFID bevat regels voor beleggingsmaatschappijen, banken en gereguleerde markten die hen toestaan beleggingsdiensten in Europa aan te bieden. Ook pensioenfondsen vallen onder het bereik van de richtlijn, omdat zij worden beschouwd als professionele beleggers.

Met MiFID II wil de Europese Commissie het concurrentievermogen op de Europese financiële markten verbeteren door het creëren van één Europese markt voor beleggingsdiensten en
-activiteiten. Strengere regelgeving voor beleggingsondernemingen en handelsplatformen moet ervoor zorgen dat de markten efficiënter en transparanter worden, en beleggers beter worden beschermd. Daarnaast wordt de rol van de toezichthouders versterkt. Dit alles naar aanleiding van de wereldwijde financiële crisis die in 2008 begon.

Inzet Pensioenfederatie

De inzet van de Pensioenfederatie is erop gericht om de kosten voor de fondsen zo laag mogelijk te houden. Immers, iedere kostenstijging gaat ten koste van het pensioenresultaat van de deelnemer. In de praktijk moet nog gaan blijken hoe groot deze kostenstijging zal zijn op de langere termijn.

De Capital Markets Union (CMU) is een plan van de Europese Commissie om de Europese kapitaalmarkten te integreren en te verdiepen. Dankzij diepere kapitaalmarkten krijgen Europese bedrijven dan meer keuze uit financieringsbronnen en een betere toegang tot financiering.

Daarmee wil de Europese Commissie de Europese economische groei stimuleren en de Eurozone stabieler maken. Het gaat in het bijzonder om het bevorderen van alternatieve financieringsbronnen en meer mogelijkheden voor consumenten, institutionele beleggers en bedrijven (met name het MKB en start-ups) om geld aan te trekken, bijvoorbeeld door venture capital en crowd-funding. Voor kapitaalverschaffers, zoals pensioenfondsen, moet het makkelijker worden om grensoverschrijdend binnen de EU te investeren.

De eerste fase van het project liep van 2014 tot en met 2019. In 2020 heeft de Europese Commissie een nieuw actieplan gepubliceerd met voorstellen om de kapitaalmarktunie te versterken. Kapitaalgedekte pensioenen zijn niet alleen van belang voor een financieel gezonde oude dag, maar ook de verdere ontwikkeling van kapitaalmarkten in Europa. De Europese Commissie doet daarom aanbevelingen om pensioensparen te stimuleren in landen waar nu nog vooral wordt geleund om omslagfinanciering. Daarbij blijft de soevereiniteit van lidstaten op het gebied van pensioenen onaangetast.

De Europese Commissie gaat drie concrete acties ondernemen:

• Het inrichten van een Europees 'pension dashboard' met daarin informatie over de dekking en toereikendheid (adequacy) van pensioenen per lidstaat, om lidstaten waar nodig aan te sporen om meer te sparen.
• De verdere ontwikkeling van nationale pensioenregisters - vergelijkbaar met het Nederlandse – die in veel andere landen nog ontbreken. Dit moet op termijn hun pensioenopbouw in de 1e, 2e en 3e pijler zichtbaar maken en biedt een extra stimulans voor het verder bouwen aan een grensoverschrijdend Europees pensioenregister.
• Het onderzoeken van best practices voor automatische deelname in tweede pijlerpensioenen in Europa, om het gebrek aan pensioensparen in andere lidstaten aan te pakken. In veel landen ontbreekt de mogelijkheid tot een verplicht pensioensysteem, en kan auto-enrolment een goed alternatief bieden. Toch zal dit ook mooie kans bieden om het Nederlandse stelsel, met hoge participatiegraad én hoge pensioenen, als best practice te positioneren in Europees beleid.

Naast deze pensioenonderwerpen doet de Europese Commissie ook voorstellen op andere terreinen die voor de Nederlandse pensioenpartijen van belang zijn, waaronder:

• De verbetering van fiscale procedures in lidstaten die strekken tot versnelde teruggave van bronbelasting, of zelfs vrijstelling aan de bron.
• Verdere harmonisatie ter bevordering faillissementsrechtelijke procedures in de lidstaten om onzekerheden bij grensoverschrijdend investeren te verminderen.
• Een publiek platform voor informatie over bedrijven moet alle relevante financiële én niet-financiële (ESG) informatie bijeenbrengen voor investeerders.
  
  

Inzet Pensioenfederatie

De Pensioenfederatie verwelkomt de nadrukkelijke aandacht die pensioenen in het actieplan hebben gekregen. Het is verheugend te zien dat in het rapport de aanbevelingen terugkomen die de Pensioenfederatie heeft gedaan in de aanloop naar het actieplan. De Europese Commissie zal de genoemde initiatieven over de komende jaren uitwerken. De Pensioenfederatie zal nauw betrokken blijven om Nederlandse expertise te leveren.

In mei 2022 is er akkoord bereikt over een nieuwe verordening over digitale operationele weerbaarheid voor financiële instellingen (DORA).  Met deze verordening wil de Europese Commissie de minimumvereisten voor digitale weerbaarheid voor financiële instellingen harmoniseren en regels stellen om de digitale risico’s bij uitbestedingspartijen beter te beheersen. Door middel van een verordening, die geen implementatie in nationale wetgeving behoeft, beoogt het voorstel de vereisten voor financiële instellingen uit verschillende sectoren en lidstaten gelijk te trekken. Ook pensioenfondsen moeten in het voorstel van de Europese Commissie voldoen aan de vereisten.

Inzet Pensioenfederatie

De Pensioenfederatie reageerde op het voorstel met een position paper. De Pensioenfederatie herkent zich in de geest van de verordening. Samen met De Nederlandsche Bank heeft de pensioensector de afgelopen jaren grote stappen gezet om aan internationale standaarden en aanbevelingen op het gebied van informatiebeveiliging te voldoen. De impact van de verordening lijkt dan ook beperkt, gegeven het relatief hoge niveau van informatiebeveiliging van de Nederlandse pensioensector. Toch kan DORA tot nieuwe vereisten gaan leiden.